Snimanje egzoplaneta WASP-10b i procjena njegovih parametara.

Disclaimer: Nijedan vanzemaljac nije povrijeđen tokom ovog snimanja!

Šta su egzoplanete?

Ekstrasolarne planete (egzoplaneti, vansolarne planete) obuhvataju planete koje orbitiraju izvan Sunčevog sistema oko matične zvijezde. Broj otkrivenih ekstrasolarnih planeta svake godine se povećava zahvaljujući pronalasku novih metoda detekcije ili usavršavanjem postojećih. Prvi ekstrasolarni planeti koji kruže oko matičnih zvijezda su otkriveni tek devedesetih godina prošlog stoljeća. Otkriće ovih planeta postavilo je i vrlo uzbudljivo pitanje mogućeg postojanja života na njima.

Prva naučna detekcija egzoplaneta bila je 1988. godine, iako taj planet nije potvrđen sve do 2012. godine. Prva potvrđena detekcija desila se 1992. godine. Do 1. septembra 2018. godine detektovano je 2823 potvrđenih planeta u 2860 zvjezdanih sistema, a 632 sistema ima više od jednog planeta.

Prva planeta koja je otkrivena (1995. godine) izvan Sunčevog sistema je 51 Pegasi b. Svemirski teleskop Kepler je, pomoću tranzitne metode, otkrio Kepler-47 prvu dvostruku zvijezdu koja ima planete: Kepler-47b i Kepler-47c. U sazviježđu Kentaur primjećena je 2016. planeta HD 131399Ab stara nekoliko miliona godina, koja se nalazi u trostrukom zvjezdanom sistemu (HD 131399A, HD 131399B i HD 131399C), a astronomi smatraju da su višestruke zvijezde suviše nestabilne za duže opstajanje planeta.

HARPS (od 2004) je otkrio oko stotinu ekstrasolarnih planeta, dok je svemirski teleskop Kepler (od 2009) otkrio više od 2000 ekstrasolarnih planeta.Oko 20% zvijezda veličine Sunca ima planete veličine Zemlje u zoni pogodnoj za život.

Pretpostavljajući da ima 200 milijardi zvijezda u Mliječnom putu, smatra se da postoji barem 11 milijardi planeta veličine Zemlje na kojima je moguć život. Ako se u taj broj ubroje i planete koje kruže oko crvenih patuljaka, taj broj se penje na 40 milijardi.

Kepler-37b je najmanji egzoplanet koji je okriven, i on se kreće oko zvijezde Kepler-37 u sazviježu Lira. Ima radijus koji je nešto veći od radijusa Mjeseca.

Još jedan planet male mase koji je pronađen je  Draugr ( PSR B1257+12 A, PSR B1257+12 b, smatra se da orbitira okol pulsara), koji je oko 2x veći od Mjeseca. Planet najveće mase koji se može naći na stranici NASA Exoplanet Archive je DENIS-P J082303.1-491201 b, a ima masu oko 29 Jupitera, iako se po nekim standardima ovaj planet može ubrojiti u smeđe patuljke.

Kepler-70b (okrene se oko zvijezde Kepler-70 za 5,76h) je najtopliji otkriveni egzoplanet sa temperaturom površine oko 7140K. Gustina mu je 5500 kg/m3.

Neke planete su toliko blizu matičnim zvijezdama da im treba samo nekoliko sati da je obiđu, a drugima opet treba hiljade godine za jednu rotaciju. Većina planeta koja je oktrivena je u Mliječnom putu, ali postoje i neke potencijalne detekcije “ekstragalaktičkih” planeta.

Najbliži ekstrasolarni planet je Proxima Centauri b, udaljen 4.2 svj. godine (1.3 parsec) od Zemlje, a koji se kreće oko Proxima Centauri, zvijezde najbliže Suncu. Postoje indikacije da je na Proxima Centauri b moguć neki oblika života.

Najdalji otkriveni egzoplanet je SWEEPS-11 koji orbitira oko zvijezde SWEEPS J175902.67−291153.5 (sazviježđe Strijelac), a koji je udaljen otprilike 27710 svj. godina.

Osim ekstrasolarnih planeta, to su i tzv. “odmetnici” (npr. WISE 0855−0714), planete koje ne orbitiraju ni oko jedne zvijezde. Potencijalni broj ovakvih planet se mjeri u milijardama.

Najstariji poznati egzoplanet je PSR B1620-26 b (poznati i kao Metuzalem), udaljen oko 12400 svj. godina u pravcu sazviježđa Škorpija. Planet se okreće oko dvije zvijezde, jednog pulsara (PSR B1620-26) i jednog bijelog patuljka (WD B1620-26) i prvi je planet otkriven da se kreće oko dvije zvijezde. Smatra se da je 12,7 milijardi godina star.

Najmlađi egzoplanet otkriven je V830 Tau b koji se kreće oko T Tauri zvijezde V830 Tau, udaljen oko 430 svj. godine u pravcu sazviježđa Bik. Smatra se da je planet star oko 2 miliona godina.

Jedan od najviše proučavanih ekstrasolarnih planeta je planet nazvan HD 189733 b, koji je od Zemlje udaljen oko 63 svjetlosne godine, u pravcu sazviježđa Vulpecula (Lisica). Planet se kreće oko zvijezde HD 189733 A, prividne magnitude 7.6, spektralnog tipa K1-2V. Mase za oko 15% veće od mase Jupitera, period rotacije planeta HD 189733 b oko matične zvijezde je oko 2,2 dana, pri orbitalnoj brzini od oko 150 km/s. U njegovoj atmosferi detektovan je karbon dioksid.

U 2013. godini prvi put je otkrivena boja planeta. Mjerenjem albeda utvrđeno je da upravo planet HD 189733b ima tamno plavu boju. S druge strane, čini se da je planet GJ 504 b pretežno ljubičaste boje. Kappa Andromedae b, s druge strane, ima crvenkastu boju.

Najtamniji poznati egzoplanet je TrES-2b, “vrući Jupiter” planet koji odbija manje od 1% svjetla od matične zvijezde, što znači da je manje reflektivan od uglja ili crne akrilne boje. Očekuje se da ovi “vrući Jupiteri” budu tako tamni zbog sadržaja natrija i kalija u njihovim atmosferama, ali nije poznato zašto je TrES-2b ovako taman – možda zbog nekog nepoznatog hemijskog elementa.

Velike varijacije površinske temperature na egzoplanetu 55 Cancri e pripisane su mogućoj vulkanskoj aktivnosti čime se oslobađaju velike količine oblaka od prašine koji mogu prekriti planet i blokirati termičke emisije.

Pretpostavlja se da se oko nekih egzoplaneta  (1SWASP J140747.93-394542.6, Fomalhaut b) nalaze prstenovi, nešto slično kao kod Saturna.

Dosada su detektovane atmosfere nekoliko egzoplaneta. Prvi planet sa atmosferom (oktrivena 2001. godine) bio je HD 209458 b. KIC 12557548 b je mala, stjenovita egzoplaneta, veoma blizu matične zvijezde koja evidentno isparava i ostavlja iza sebe trag oblaka, nešto slično kao komet. U tim oblacima prašine može se nalaziti i vulkanski prah koji može napustiti planet zbog male gravitacije, a u oblaku mogu biti i isparavanja metala zbog visokih temperatura (zbog blizine zvijezde).

Naučnici prate moguće biološke indikatore na egzoplanetima. Na primjer, molekularni oksigen (02) u Zemljinoj atmosferi rezultat je fotosinteze živih biljaka i mnogih vrsta mikroorganizama, tako da se on može koristiti kao indikator života na egzoplanetima.

Šta je diferencijalna fotometrija?

Ekstrasolarni planeti oko zvijezda sličnih Suncu počeli su se pronalaziti u velikom broju tek tijekom kasnih devedesetih kao rezultat napredne teleskopske tehnologije, ali i CCD kamera i računarskog procesiranja slike. Takvi napreci su omogućili preciznije mjerenje svjetlosnog fluksa zvijezda, omogućujući astronomima da detektiraju planete, ne vizualno (osvijetljenost planeta je premala za takvu detekciju), nego mjerenjem varijacija u svjetlosnom fluksu zvijezde dok planet prolazi ispred nje (tzv. metoda tranzita ili metoda diferencijalne fotometrije). Metodu tranzita koristi NASA-in orbitalni teleskop Kepler. Ova metoda naziva se još i fotometrijska ili okultacijska metoda.

Od oko 97% svih potvrđenih egzoplaneta su otkriveni indirektnim tehnikama, najčešće mjerenjem radijalne brzine i diferencijalnom fotometrijom (praćenjem tranzita egzoplaneta ispred zvijezde). Osim te dvije tehnike, tu su još tehnike direktnog snimanja, gravitacijska mikrosočiva, polarimetrija, astrometrija, itd.

Fotometrija se bavi mjerenjem fluksa ili intenziteta elektromagnetnog zračenja astronomskih objekata. Već sam ranije pisao o osnovama diferencijalne fotometrije, a to se može primjeniti i kod detekcije egzoplaneta.

Glavni zadatak diferencijalne fotometrije egzoplaneta je kreiranje svjetlosne krive na kojoj se jasno vidi pad luminoziteta zvijezde uslijed tranzita planeta ispred nje. Svaka tačka na ovoj krivoj (slika dole) predstavlja promjenu magnitude matične zvijezde u određenom vremenskom periodu. To znači da kada planet prolazi ispred zvijezde, pojaviće se “udubljenje (eng. dip)” u svjetlosnoj krivoj. Ova kriva treba se fitovati (aproksimirati nekom funkcijom) tako da dobijena funkcija odgovara što bolje eksperimentalnim podacima mjerenja.

34Svjetlosna kriva egzoplaneta  Qatar-1b

Prednost diferencijalne fotometrije je u tome što je bitna jedino razlika u luminozitetu između matične zvijezde i jedne ili više komparacijskih zvijezda. Na taj način se eliminiše uticaj faktora kao što su svjetlosno zagađenje, pozadinski sjaj neba i oblaci koji prolaze.

Za detekciju ekstrasolarnih planeta metodom tranzita potrebna je dosta velika preciznost mjerenja jer su promjene u svjetlosnom fluksu zvijezde uslijed tranzita planeta izrazito male i poželjno je da su orbitalne inklinacije ekstrasolarnih planeta bliske uglu od 90°. Najveći broj ekstrasolarnih planeta koji orbitiraju oko matičnih zvijezda imaju inklinaciju putanje nepovoljnu za posmatranje sa Zemlje (<90°).

Velika preciznost mjerenja zahtjeva upotrebu posebnih astronomskih CCD kamera na kojima se može vrlo precizno podesiti vrijeme snimanja i čiji senzori su dosta bolji za ovu namjenu od CMOS senzora kod dslr aparata.

Veličina promjene u svjetlosnom fluksu zvijezde uslijed tranzita planeta najbolje se može opisati praktičnim primjerom. Kada bi npr. planeta veličine Jupitera prolazila ispred zvijezde veličine Sunca, promjena u svjetlosnom fluksu bi iznosila tek 1,1%, dok bi u slučaju ekstrasolarne planete veličine Zemlje, ta promjena svjetlosnog fluksa iznosila približno 0,84×10-4 %. Za planetu veličine Marsa promjena intenziteta svjetlosnog fluksa iznosila bi tek oko 0,3×10-5 %.

Atmosfera veoma utiče na kvalitet astrofotografskih snimaka zvijezda. Tu su najvažniji fazna fluktuacija i scintilacija. Fazna fluktuacija odgovorna je za pomjeranje slike (tzv. kuhanje) i smanjenu vidljivost (tzv. seeing), a nastaje prolaskom svjetlosti kroz različite slojeve atmosfere, pri čemu se mijenja ugao dolaska svjetlosnih zraka, degradirajući sliku. Scintilacija je efekat drugog reda (uzrokuje krivinu talasnog fronta) i rezultira varijacijom intenziteta svjetlosti po prostoru i vremenu. Očituje se treperenjem zvijezda. Adaptivna optika na teleskopima može donekle smanjiti efekte ovih poremećaja.

Prednost fotometrijske metode je što se pomoću nje može identificirati planet samo na osnovu krive svjetlosnog fluksa. Ovom metodom, što je vrlo važno, može se odrediti okvirna veličina planete koja se identifikuje jer je promjena intenziteta svjetlosnog fluksa zvijezde prilikom tranzita planeta proporcionalna odnosu radijusa planete i zvijezde. Radijus zvijezde je unaprijed poznat na osnovu spektroskopije i definiše se na osnovu vrijednosti luminoziteta i temperature zvijezde.

Da bi se vema precizno procjenio radijus ekstrasolarne planete, međutim, potreban je teleskop velikog prečnika objektiva. Trenutno se to radi sa teleskopima klase 1m i više, kao što su npr. teleskopski sistemi TRAPPIST i LGOCT.

Takođe, sa većim teleskopima, može se istraživati i atmosfera tranzitnog planeta. Naime, kada se planet kreće ispred zvijezde, svjetlost od same zvijezde prolazi kroz gornje slojeve atmosfere planeta. Analizom spektra date zvijezde (korištenjem spektroskopske opreme sa većom rezolucijom), mogu se detektirati i hemijski elementi prisutni u atmosferi datog planeta. Proučavanje atmosfere je od izuzetnog naučnog značaja jer se može dobiti slika o uslovima kakvi vladaju na planeti – od kojih gasova se sastoji, kolika je temperatura na površini, da li na njoj ima tečne vode pa čak i da li postoji neki vid života. Npr. prisustvo molekula 02 ili 03 u atmosferi egzoplaneta (moguće detektirati jedino teleskopima prečnika objektiva preko 2,5m) može signalizirati postojanje nekog oblika života.

Osim toga, perturbacije u vremenima tranzita ekstrasolarnih planeta mogu se koristiti za procjenu prisutnosti drugih planeta oko iste centralne zvijezde.

Šta je WASP?

Sw8cams.jpgSuperWASP-South kamere na  Optical Mechanics, Inc. ekvatorijalnom postolju

WASP (Wide Angle Search for Planets) je međunarodni konzorcij nekolicine akademskih organizacija koje obavljaju ultra-široko kutno pretraživanje egzoplaneta metodom tranzitne fotometrije. Niz robotskih teleskopa ima za cilj istražiti cijelo nebo, istodobno prateći hiljadezvijezda prividne magnitude 7 -13.

WASP je program otkrivanja egzoplaneta sastavljen od grupe Isaac Newton, IAC i šest univerziteta iz Velike Britanije. Dvije kontinuirano operativne, robotske opservatorijae pokrivaju sjevernu i južnu hemisferu. SuperWASP-North nalazi se u opservatoriju Roque de los Muchachos na planini istog imena koja dominira La Palmom na Kanarskim otocima. WASP-Jug nalazi se u Južnoafričkoj astronomskoj opservatoriji, Sutherland u sušnim Roggeveld planinama Južne Afrike. One koriste osam širokokutnih kamera koje istodobno nadgledaju nebo prateći planetarne tranzitne događaje i istodobno omogućuju praćenje miliona zvijezda, što omogućuje otkrivanje rijetkih tranzitnih događaja.

Zvijezda WASP-10 i planet WASP-10b

WASP-10 je zvijezda u pravcu sazviježđa Pegaz. Na slici dole dati su parametri zvijezde koji su trenutno poznati. Zvijezda je oko 22% manja od Sunca, i ima masu za oko 30% manju od mase Sunca. Klasificirana je kao K5 zvijezda, površinske temperature oko 4675K – manje nego kod Sunca. Udaljena je od nas oko 460 svjetlosnih godina i ne može se vidjeti golim okom jer joj je magnituda 12,7. Stara je oko 270  miliona godina (Maciejewski et al, 2018). i predstavlja relativno mladu zvijezdu. Potrebno joj je oko 12 dana za jedan obrtaj oko svoje ose.

Jedini potvrđeni planet oko ove zvijezde je WASP-10b koji je otkriven 2008. godine.

2.jpgParametri zvijezde WASP-10

Na slici ispod prikazana je zvijezda WASP-10, u vidnom polju 15’x15′.

2.jpgzvijezda WASP-10 u sazviježđu Pegaz

Planet WASP-10b je ekstrasolarni planet otkriven 2008. godine od strane SuperWASP-a, koristeći metodu tranzitne fotometrije. Dodatna posmatranja radijalnih brzina pokazala su da je planeta oko tri puta masovnija od Jupitera, dok su posmatranja tranzita pokazala da je njegov radijus za 8-28% veći od Jupitera (1,08 do 1,28 radijusa Jupitera), relativno mali za tzv. vruće Jupitere. Gustoća ovog planeta slična gustoći našeg Mjeseca, a površinska temperatura mu je oko 1300K. Treba mu oko 3 dana za orbitu oko zvijezde (za razliku od 365 dana potrebnih da se Zemlja okrene jednom oko Sunca). To je jedini potvrđeni ekstrasolarni planet u WASP-10 planetarnom sistemu, budući da je jedini drugi otkriveni planet u ovom planetarnom sistemu, WASP-10c, još uvijek nepotvrđen.

Na slici dole dati su poznati parametri planeta WASP-10b.

3.jpgParametri planete WASP-10b

Na slici ispod data je svjetlosna kriva određena diferencijalnom fotometrijom za WASP-10b (Maciejewski et al, 2018).

5.jpg

U tabeli ispod dati su parametri planete WASp-10b (različiti autori), određeni modeliranjem svjetlosne krive dobijene fotometrijom (Maciejewski et al, 2018).

6

Kako smo snimili WASP-10b i procjenili njegove parametre?

Snimanje i procjena parametara egzoplanete WASP-10b urađeno je na slijedeći način:

Priprema. Prikupljanje dostupnih podataka, i to:

Snimanje. Metoda podrazumijeva astrofotografsko snimanje zvijezde kandidata, sa ciljem detekcije ekstrasolarnih planeta oko nje metodom tranzita (smanjenje intenziteta svjetlosnog fluksa zvijezde prilikom prelaska planeta ispred njenog diska). Pretpostavlja se površinski uniforman svjetlosni fluks zvijezde koja se posmatra.

Snimanje se sastojalo od slijedećih procedura:

  • Postavljanje i usjeveravanje montaže EQ6
  • Postavljanje glavnog teleskopa SCT 8″ i pomoćnog teleskopa (9x50mm) kroz koji je vršeno vođenje
  • Postavljanje kamere QHY-5LII za vođenje na pomoćni teleskop
  • Postavljanje CCD atik 383 L+ mono kamere na glavni teleskop
  • Podešavanje programa SGPro za snimanje (pronalaženje zvijezde preko koordinata, podešavanje broja i tipa frejmova, podešavanje parametara kamere i teleskopa)
  • Snimanje kalibracijskih frejmova (bias, dark i flat frejmovi) pomoću kojih se uklanja šum sa snimaka, vrući pikseli i termalni signal, kao i vinjetiranje snimaka.
  • Lagano defokusiranje zvijezda (poželjno 5-10 piksela)
  • Precizna sinhronizacija vremena na laptopu (npr. programom Dimension 4).
  • Snimanje 120 slika (monokromatske slike u FITS formatu) na kojim se nalazi WASP-10 zvijezda, pri čemu se vodi računa o početku i kraju tranzita. Potrebno je snimati i minimalno pola sata prije i poslije tranzita. Na osnovu snimaka zvijezde kandidata će se izvršiti analiza sjaja zvijezde za određeni vremenski period (period tranzita planeta). Ekspozicije su bile 90 sekundi (treba paziti da zvijezda ne bude presaturirana (“pregorena”), pa ja maksimalni ADU bio na oko 70% maksimuma.
  • Treba paziti kada se dešava Meridian flip (važi za sve ekvatorijalne montaže). U slučaju flipa, slike se obrnu. Ovo se kasnije koriguje pri poravnavanje snimaka.

Kalibracija i poravnavanje (eng. star alignment) snimaka. Kalibracija snimaka zvijezde sa bias, dark i flat frejmovima izvršena je u softveru Pixinsight. Nakon toga, u istom programu je urađeno i poravnavanje zvijezda tako da su svi kadrovi potpuno isti. Treba primjetiti da nema nikakvih vinjetiranja na snimku (slika dole), što je dosta važno u fotometriji.

1.jpgIzgleda snimka na kojoj je zvijezda WASP-10b (u centru) nakon kalibracije i poravnavanja zvijezda u programu Pixinsight

Metoda diferencijalne fotometrije. Metoda podrazumijeva analizu svih snimaka, pri čemu se analizira intenzitet svjetlosnog fluksa sa posmatrane zvijezde za cijelo vrijeme tranzita ekstrasolarnog planeta. Oblik krive svj. fluksa generalno zavisi od odnosa radijusa planete i centralne zvijezde, geografske širine tranzita preko matične zvijezde i zatamnjenja krajeva zvjezdanog diska (tzv. limb darkening).

Korišten je softver Astroimage J, koji omogućava veoma precizna diferencijalna fotometrijska mjerenja zvijezde za svako izvršeno mjerenje. Program omogućava i eksportovanje dobijenih podataka o intenzitetu svjetlosnog fluksa. Mnogo naučnih radova napisano je upravo koristeći ovaj program.

2.jpgZvijezda kandidat (zeleni kružić) i nekoliko okolnih referentnih zvijezda (crveni kružići) u programu Astroimage J

Ukoliko se želi odrediti i magnituda zvijezde kandidata, trebaju se definisati i magnitude referentnih zvijezda koje se koriste u fotometriji. Dobar alat za izbor tih zvijezda je AAVSO’s Variable Star Plotter (VSP) utility.

Obrada i regresiona analiza podataka. Ove metode podrazumijevaju grafičko predstavljanje i modeliranje promjene svjetlosnog fluksa za zvijezdu kandidata u određenom vremenskom intervalu, na osnovu  snimaka. Regresionom analizom dobijenih podataka definiše se funkcija promjene intenziteta svjetlosnog fluksa date zvijezde za vrijeme tranzita ekstrasolarnog planeta. Podaci su obrađeni (modelirani, fitovani) u softveru Astroimage J (slika dole). Pri ovome smo imali pomoć prof. dr. John Kielkopfa (profesor fizike i astronomije na Univerzitetu Louisville), jednog od autora programa Astroimage J.

2.jpgModeliranje tranzitne krive na osnovu podataka o relativnom svjetlosnom fluksu (fluks kandidata u odnosu na fluks okolnih referentnih zvijezda). Treba primjetiti da je pad intenziteta svjetlosti tek oko 1%!

Matematske metode. Jednačine astrofizike omogućuju da se na osnovu precizno dobijene promjene svjetlosnog fluksa za zvijezdu kandidata i veličine zvijezde (radijus zvijezde se unaprijed zna na osnovu poznate vrijednosti luminoziteta i temperature zvijezde, tzv. spektroskopska klasifikacija) približno procjeni i radijus ekstrasolarne planete, kao i još neki parametri planete.

Model tranzita egzoplaneta koji se koristi za procjenu njegovih parametara u programu Astroimage J baziran je na modelu Mandel & Agol (2002). Ovdje se tranzit modelira kao pomrčina sferične zvijezde od strane sferične planete sa neprozirnom atmosferom. Model je parametriziran sa šest fizikalnih parametara (plus svjetlosni fluks F0), i to: odnos poluprečnika planete prema poluprečniku zvijezde Rp/R*, odnos poluose planetarne orbite prema poluprečniku zvijezde a/R*, vrijeme sredine tranzita Tc,

parametar tranzita b i parametri u1 i u2  kvadratnog modela zamračivanja rubova zvijezde. Na osnovu ovih parametara može se odrediti i inklinacija planete.

U našem slučaju dobili smo inklinaciju planete od 89°, a u literaturi se spominje vrijednost od 86,8°-89.5°. Dobili smo, takođe, da je radijus planete 1,12 radijusa Jupitera, što je izvrstan rezultat jer se u literaturi ta vrijednost kreće od 1.08 – 1,28 radijusa Jupitera. Dalje, na osnovu naših podataka, i korištenog modela, dobili smo da je odnos poluose planetarne orbite prema poluprečniku zvijezde a/R* jednak 22.6 (što znači da je radijus orbite planete WASp-10b oko 0,079 AU), a u literaturi cirkulira vrijednost za ovaj odnos 10,2 – 12,1 (radijus orbite planete oko 0,041 AU).

Clipboard01.jpgPrimjena modela Mandel & Agol (2002) u programu Astroimage J da se na osnovu dobijenih podataka definišu najvažniji parametri planete WASP-10b

Na gornjem dijelu slike iznad se vidi da su ulazni parametri modela, osim podataka sa snimanja, poznati podaci o zvijezdi WASP-10b. Npr. na osnovu mase zvijezde i njene klase određuju se drugi parametri zvijezde (gornji dio slike iznad). Takođe se period tranzita (3,0927616 dana) mora upisati kao ulazni podatak.

Sve u svemu, s obzirom na našu opremu (koja predstavlja srednju klasu astronomske opreme), nedostatak kadra iz ove oblasti kod nas, i s obzirom da je ovo prvi put da se u našoj zemlji snima neki egzoplanet, prilično smo zadovoljni obavljenim poslom.

Reference:

  1. Michael Perryman: The Exoplanet Handbook, Cambridge University Press, 2011.
  2. Bruce L. Gary: EXOPLANET OBSERVING FOR AMATEURS, 2008.
  3. http://www.astrodennis.com/Guide.pdf
  4. https://www.aavso.org/sites/default/files/publications_files/AAVSO%20Exoplanet%20Manual%20Rev.%201.1.pdf
  5. Karen A. Collins, John F. Kielkopf, Keivan G. Stassun, and Frederic V. Hessman: ASTROIMAGEJ: IMAGE PROCESSING AND PHOTOMETRIC EXTRACTIONFOR ULTRA-PRECISE ASTRONOMICAL LIGHT CURVES, The Astronomical Journal, 153:77 (13pp), 2017.
  6. Kaisey Mandel and Eric Agol: ANALYTIC LIGHT CURVES FOR PLANETARY TRANSIT SEARCHES, The Astrophysical Journal, 580:L171–L175, 2002.
  7. G. Maciejewski, St. Raetz, N.Nettelmann, M. Seeliger, Ch. Adam, G. Nowak, and R. Neuauser: Analysis of new high-precision transit light curves of WASP-10 b:starspot occultations, small planetary radius, and high metallicity, Astronomy & Astrophysics manuscript no. wasp10, ESO 2018, September 10, 2018.

    https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=EfMPl2SaSjM

  8. https://en.wikipedia.org/wiki/WASP-10
  9. https://en.wikipedia.org/wiki/WASP-10b
  10. http://var2.astro.cz/ETD/predict_detail.php?STARNAME=WASP-10&PLANET=b&delka=18&sirka=44
  11. https://en.wikipedia.org/wiki/Wide_Angle_Search_for_Planets
  12. https://www.astro.louisville.edu/software/astroimagej/
  13. https://www.aavso.org/apps/vsp/chart/?east=right&fov=30.0&scale=E&north=down&orientation=visual&maglimit=16.5&resolution=150&ra=23%3A16%3A04.54&dec=31%3A30%3A21.8&type=chart
  14. https://arxiv.org/search/?query=Wasp+10b&searchtype=all&source=header

Leave a comment

close-alt close collapse comment ellipsis expand gallery heart lock menu next pinned previous reply search share star