Jedna noć ispod sarajevskog neba

Sinoć sam (30. 03. 2016) konačno otvorio sezonu, nakon relativno dugog kišovitog i oblačnog perioda i zime. I sinoć je bilo oblaka i malo vjetra, ali bili su i vedri periodi kad sam mogao nešto snimiti. Takođe, problem je bilo što su neki objekti koje sam snimao brzo zalazili za horizont ili iza građevina. To su bili prije svega Horsehead nebula i Rosette nebula koji na početku proljeća idu dosta nisko. Ipak, uspio sam uhvatiti i nekoliko snimaka te dvije zanimljive magline.

Takođe značajan je i problem svjetlosnog zagađenja u Sarajevu zbog kojeg su uglavnom neupotrebljive ekspozicije duze od 5-6 minuta. Za veće ekspozicije potrebno je otići dalje od grada. Još uvijek tražim dobru lokaciju oko Sarajeva gdje ima izvor struje, nema puno svjetla, a da je iznad barem 900m nv…

Snimao sam sa rejona Miševića (Sarajevo), nadmorske visine oko 620m. Ovu lokaciju koristim zbog relativnog mira i pristupa električnoj energiji. Zagađenje svjetlom je srednje jako, bolje nego u gradu, a lošije od planine.

Snimao sam magline, zvjezdane skupove, galaksije, kao i samu opremu i proces snimanja.

Korištena je slijedeća oprema:

• Teleskop APO refraktor Skywatcher 120mm/900mm
• montaža NEQ 6
• Digitalne kamere Canon 650D, Canon 350D mod i Canon S100
• FR FF 0,85x
• Planetarna kolor kamera QHY-IIL za vođenje
• Laptop
• Kablovi, adapteri, okular sa osvjetljavajućom končanicom za usjeveravanje, laseri, finder SW, itd.

Uradio sam pet astro-fotografskih snimanja, i to: Maglina „Konjska glava“ (Horsehead nebula), maglina Rozeta, zvjezdani skup M44 (zvan i „Košnica“), zvjezdani skup M67 i skup galaksija LEO I (M95, M96 i M105) u jednom kadru.

Obrada slika se uglavnom sastojala od registracije, normalizacije i debajerizacije snimaka u programima Registar ili Nebulosity i završnog postprocesiranja u Photoshopu. Proces obrade slika trajao je 5x duže od samog snimanja.

• Maglina Konjska glava (Horsehead nebula)

Detalji snimka: ISO 800, M mode, RAW, tri snimka sa ekspozicijama od po 120 s, 90 s i 240 s. Ukupno tek oko 7,5 minuta ekspozicije (objekat je brzo zašao iz lokalnih građevina).

Maglina Konjska glava (poznata i kao Barnard 33) je tamna maglina u sazviježđu Orion. Maglina se nalazi u blizini zvijezde Alnitak, koja je najudaljenija istočna zvijezda na Orionovom pojasu i koja je dio mnogo većeg Orionovog molekularnog oblaka o čemu sam ranije pisao. Maglinu je prvi put zabilježio 1888. godine škotski astronom Vilijamina Fleming na fotografskom platnu u opservatorijumu Hardvarskog univerziteta. Maglina Konjska glava je udaljena oko 1500 svjetlosnih godina od Zemlje. To je jedna od najzanimljivijih i najprepoznatljivijih maglina zbog oblika svog vrtložnog oblaka tamne prašine i gasova, koji liči na konjsku glavu kada se gleda sa Zemlje pod određenim uglom.

Tamni oblak prašine i gasa je regija u Orionovom molekularnom oblaku gdje se odvija intenzivno formiranje zvijezda. Sazviježđe Orion je, gledano iz sjeverne hemisfere, istaknuto na nebu u zimskim večerima. Kompleksna zvjezdana porodilišta inače mogu sadržavati više od 100 poznatih organskih i neorganskih jedinjenja kao i prašinu koja se sastoji od velikih i kompleksnih molekula.

Crveni ili ružičasti sjaj potiče od vodonika, uglavnom iza magline, jonizovanog od strane obližnje sjajne zvijezde Sigma Orionis.

Tamni dio magline Konjska glava je uglavnom uzrokovan gustom prašinom koja blokira svjetlost zvijezda iza njega. Svijetle tačake u Maglini Konjska glava su mlade zvijezde u procesu formiranja. Maglina ima magnitudu oko 11.

• Maglina Rozeta

Detalji snimka: ISO 800, M mode, RAW, pet ekspozicija od po 290 s, 90 s, 470 s, 580 s i 350 s. Ukupno 30 minuta ekspozicije.

Maglina Rozeta (Caldwell 49) je emisijska maglina u sazviježđu Jednorog. To je veliki, sferični, H II region koji se nalazi u blizini jednog kraja velikog molekularnog oblaka u regiji sazvijezđa Jednorog u Mliječnom putu. Otvoreni skup zvijezda NGC 2244 (Caldwell 50) je blisko povezan sa maglinom jer su se zvijezde ovog skupa formirale upravo iz materije unutar magline. Skup zvijezda i maglina su od nas udaljeni oko 5000 svj. godina. Radijacija ovih mladih zvijezda pobuđuje atome u maglini koji se jonizuju i sami emituju radijaciju uslijed čega maglina poprima karakterističnu boju. Masa magline se procjenjuje na oko 10 000 solarnih masa.

Maglinu Rozeta čini nekoliko objekata Novog općeg kataloga:

1. NGC 2237, emisijska maglina
2. NGC 2238, emisijska maglina
3. NGC 2239, emisijska maglina
4. NGC 2244, otvoreni skup
5. NGC 2246, emisijska maglina

• Grupa galaksija Leo I (M95, M96, M105, NGC 3384, NGC 3389…)

Detalji snimka: ISO 800, M mode, RAW, 12 ekspozicija od po 300 s. Ukupno 60 minuta ekspozicije. Dole su prikazani nazivi i položaji pojedinih galaksija (astrometry.net). Posebno je zanimljiva spiralna prečkasta galaksija M95.

Na slici dole dat je prikaz položaja Leo I grupe u lokalnoj grupi galaksija.

Messier 95 (M95 ili NGC 3351) je prečkasta spiralna galaksija u sazviježđu Lav. Na slici je to galaksija sasvim desno. Galaksiju je otkrio Pierre Méchain 20. marta 1781. godine. Charles Messier ju je u katalog unio 4 dana kasnije kao 95. objekt.

M95 je pripadnica grupa galaksija Leo I u sazviježđu Lav. Grupa se sastoji od između 8 i 24 galaksije na udaljenosti od 33 miliona svjetlosnih godina. M95 se također nalazi na udaljenosti od 33 miliona svj. godina. Njene prividne dimenzije od 7,3′ x 4,4′ odgovaraju stvarnim dimenzijama od 70000 x 42000 svj. godina. Galaksija je svojim dimenzijama za trećinu manja od naše Mliječne staze. Prividni sjaj galaksije je magnitude + 9,7 što znači da je njen stvarni sjaj magnitude – 20,3. Sjaj M95 je upola manji od naše Mliječne staze.

Jezgra galaksije je okružena prstenastom regijom promjera 2000 svj. godina u kojoj se odvija formiranje zvijezda.

Nedavno je u galaksiji otkrivena supernova SN 2012AW.

Galaksija je zahvalna za amaterska promatranja jer se može lako uočiti njena struktura. Već se sa 200 mm teleskopom pod tamnim nebom može uočiti sjajna jezgra galaksije i prstenasta struktura oko nje. Vizualno, galaksija ima dimenzije od 2,5′ x 2,5′.

Messier 96 (M96 ili NGC 3368) je spiralna galaksija u sazviježđu Lav, blizu M95. Otkrio ju je Pierre Méchain 20. marta 1781. godine, zajedno s M95. Charles Messier dodao ju je u katalog 4 dana kasnije.

M96 je dominantna članica grupe galaksija Leo I. Grupa se sastoji, kao što je rečeno, od 8 do 24 galaksije na udaljenosti od 33 miliona svjetlosnih godina i podskup je velikog skupa Virgo, tj lokalnog Superskupa.

M96 se nalazi na udaljenosti od 31 miliona svj. godina. Njene prividne dimenzije su 7,8′ x 5,2′, a stvarne su 70000 x 47000 svjetlosnih godina. Svojim dimenzijama je za trećinu manja od naše Mliječne staze. Na fotografijama duže ekspozicije moguće je pratiti izdanke spiralnih krakova do udaljenosti od 9′ što znači da galaksija doseže 80 000 svjetlosnih godina u dimenzijama. Prividni sjaj galaksije je magnitude + 9,3, a stvarni sjaj magnitude – 21. Sjaj M96 je za oko 10% veći od sjaja naše galaksije.

Supernova SN 1998bu otkrivena je 1998. godine u ovoj galaksiji. Na vrhuncu supernova je dosegla prividni sjaj od + 11,8 magnituda ili 1/10 sjaja galaksije.

M96 je jedna od prvih galaksija kod kojih je otkrivena spiralna struktura. Strukturu galaksije je otkrio Lord Rosse 1850. godine.

Za razliku od susjedne M95, M96 ne otkriva lagano svoju strukturu. U 200 mm pod tamnim nebom moguće je vidjeti umjereno sjajnu maglicu s izraženom jezgrom. Vizualni promjer galaksije u 200 mm-skom teleskopu je 2′.

Messier 105 (M105 ili NGC 3379) je eliptična galaksija u sazviježđu Lav. Galaksiju je otkrio Pierre Méchain 1781. godine ali je tek 1783. godine objavio otkriće. Objekt je naknadno dodan u Messierov katalog.

M105 je eliptična galaksija udaljena oko 32 miliona svjetlosnih godina od nas. Njen promjer je oko 50000 svjetlosnih godina, ali stvarni promjer nije poznat jer ne znamo orijentaciju duže ose elipsoida galaksije. Galaksija ne posjeduje neka posebna svojstva  – toliko je obična da služi kao standardni klasični primjer eliptične galaksije. Zbog svog pravilno raspoređenog površinskog sjaja postala je fotometrijski standard. Ukupni sjaj galaksije je ravan sjaju naše galaksije.

M105 je takođe jedna od članica grupe galaksije Leo I, grupe galaksije koju još čine dominantna M96 i M95.

M105 nije osobito zanimljiva galaksija za promatranje kao i većina eliptičnih galaksija. U 200 mm teleskopu može se vidjeti kao jednolika mrlja kojoj pravilno opada sjaj prema rubovima.

Pored M105 lijevo na slici je i NGC 3384 (NGC 3371), eliptična galaksija u sazviježđu Lav. Ispod njih je NGC 3389.

• Otvoreni zvjezdani skup Jaslice (Košnica, M44)

Detalji snimka: ISO 800, M mode, RAW, tri ekspozicije od po 180 s, 360 s i 90 s. Ukupno 10,5 minuta ekspozicije.

Messier 44 (M44 ili NGC 2632) je otvoreni zvjezdani skup u sazviježđu Rak. Poznat je još po imenom Jaslice ili Košnica. Skup je vidljiv golim okom i poznat je bio još Grcima. Prvo teleskopsko promatranje izveo je Galileo Galilei. Galileo je skup razlučio na zvijezde (nabrojio ih je 36). Charles Messier uvrstio ga je u svoj katalog 4 marta 1769. godine.

Starost skupa je procijenjena na 730 miliona godina. Njegova starost i smjer kretanja poklapa se s otvorenim skupom Hijade u sazviježđu Bik. Vjeruje se da su M44 i Hijade nastale u isto vrijeme iz istog međuzvjezdanog oblaka prašine i plina.

Udaljenost ovog zvjezdanog skupa je oko 577 svjetlosnih godina. Njegov prividni promjer je 1,5 stepeni što odgovara stvarnom promjeru od oko 15 svjetlosnih godina. Dosad je otkriveno oko 200 zvijezda koje pripadaju skupu premda bi ta brojka mogla porasti na 350. Skup sadrži nekoliko crvenih i bijelih divova.

Najsjanije zvijezde u skupu su plave zvijezde prividnog sjaja magnitude od + 6 do + 6,5.

Messier 44 ima prividni sjaj od magnitude + 3,7. U tamnijim noćima lako je uočljiv kao mrljica u središtu sazviježđa Rak. Manji dvogled bit će dovoljan da razluči skup na pojedine zvijezde. Veći dvogledi i manji teleskopi pokazat će veći broj zvijezda. Veliki teleskopi kvare dojam skupa jer ne stane u njihovo vidno polje zbog velikog prividnog promjera.

• Messier 67

Detalji snimka: ISO 800, M mode, RAW, 11 ekspozicija od po 120 s, 240 s, 360 s, 180 s, 180 s, 180 s, 180 s, 180 s, 180 s, 180 s i 180 s. Ukupno 45 minuta ekspozicije.

Messier 67 (M67 ili NGC 2682) je otvoreni zvjezdani skup u sazviježđu Rak. Otkrio ga je Johann Gottfried Koehler 1779.godine, a Charles Messier ga je samostalno otkrio godinu dana kasnije i dodao u katalog.

M67 se nalazi oko 2700 svjetlosne godine od Zemlje. Skup se proteže oko 30′ na nebu ili 23 svj. godine u stvarnosti. Starost skupa je velika, između 3,2 i 5 milijardi godina. Novije procjene govore o starosti od 4 milijarde godina. M67 nije najstariji otvoreni skup u galaksiji ali pripada među starije. Gravitacijska privlačnost među zvijezdama otvorenih skupova nije velika i oni se u većini slučajeva dezintergriraju u roku od milijardu godina.

M67 se detaljno istražuje i proučava ali unatoč tome, njegova svojstva se znatno razlikuju od izvora do izvora. Danas se smatra da je skup star 4 milijarde godina, da sadrži oko 150 bijelih patuljaka i ima ukupnu masu od 1080 do 1400 sunčevih.

Skup sadrži više od 100 zvijezda sličnih Suncu i mnogo crvenih divova. Ukupan broj zvijezda je procijenjen na oko 500. Zbog sličnosti zvijezda u skupu, M67 se detaljno proučava u svrhu razvoja modela evolucije zvijezda.

M67 ima prividni sjaj od magnitude + 6,1. Lako ga je uočiti u 10×50 dvogledu ali zvijezde su većinom tamnije od magnitude + 10 pa nisu vidljive u dvogledu. U 200 mm teleskopu moguće je vidjeti preko 50 zvijezda na prostoru ugaone širine od 20 do 30′.

Fotografije opreme i procesa snimanja

Za slike u većoj rezoluciji posjetite ovaj LINK.

Još astro snimaka pogledajte na ovom LINKU.