Orion, kralj sjevernog neba

Orion je jedno od najpoznatijih i najprepoznatljivijih sazviježđa na noćnom nebu. Naziva se još i Lovac prema grčkoj mitologiji. Pozicionirano je u visini nebeskog ekvatora, što ga čini vidljim u cijelom svijetu, između sazviježđa Bika, Eridana, Velikog psa, Malog psa i Zeca. Zbog svog karakterističnog oblika, sjajnih zvijezda koje ga sačinjavaju i vidljivosti na skoro cijeloj planeti, sazviježđe Orion (sl. ispod) se smatra jednim od najpoznatijih i najmarkantnijih sazviježđa.

Njegov najupečatljiviji dio je tzv. Orionov pojas (koji sačinjavaju 3 zvijezde u istoj liniji) sa mačem. Tri zvijezde koje sačinjavaju ovaj pojas često se nazivaju Tri kralja. Na sjevernoj hemisferi, Orion je sazviježđe zimskog neba, vidljivo tokom jeseni i zime.

Najsjajnije zvijezdu u ovom sazviježđu su: Betelgez, Rigel, Bellatrix, Mintaka, Alnilam, Alnitak i Saif.

Snimak Oriona sa balkona (Sarajevo, 02.02.2106) bez usjeveravanja i vođenja. Ukupno vrijeme ekspozicije oko 10min, ISO 1600, Canon 350D mod, objektiv canon 18-55mm (snimljeno u 55mm fokusu), RAW, M mode, Obrada Nebulosity i Photoshop

Betelgez, takođe poznat po svojoj Bayer oznaci Alpha Orionis je velika crvena zvijezda M tipa, supergigant koji se bliži kraju svog života. To je druga najsjajnija zvijezda u sazviježđu. Ova zvijezda predstavlja “desno rame lovca” (uz pretpostavku da “lovac” okrenut prema posmatraču), a osma je najsjajnija zvijezda na noćnom nebu.

Rigel je također poznata i kao Beta Orionis. To plava supergigant zvijezda, B tipa i šesta je najsjajnija zvijezda na noćnom nebu. Slično kao i zvijezda Betelgez, Rigel je nastala spajanjem teških elemenata i neće proći mnogo kada će je nestati, ili urušavanjem – slučaj supernove ili odbacivanjem svojih vanjskih slojeva čime bi se pretvorila u bijeli patuljak. Ova zvijezda predstavlja “lijevo stopalo lovca”.

Belatriks je zvijezda koju je Johann Bayer označio kao Gamma Orionis, a poznata je i kao “Amazon Star”. To je 22. najsjajnija zvijezda na noćnom nebu. Belatriks je plavi div tipa B premda je male veličine da bi eksplodirala u supernovu. Belatriks u sazviježđu Orion predstavlja “lijevo rame lovca”.

Mintaka koja se naziva još i Delta Orionis iz Bayera, je jedna od zvijezda iz Orionovog pojasa. To je sistem više zvijezda, sastavljen od velikog plavog diva B više masivnih bijelih zvijezda O-tipa. Mintaka je najzapadnija od tri zvijezde Orionovog pojasa.

Аlnilam je jedna od tri zvijezde iz Orionovog pojasa i nalazi se u centru, između Mintake i Alnitake. Alnilam je plava supergigant zvijezda tipa B. Iako je dvaput udaljenija od sunca u odnosu na Mintaku i Alnitaku, druge dvije zvijezde iz Orionovog pojasa, jednako je sjajna zvijezda. Alnilam brzo gubi masu, kao posljedica svoje veličine, te joj je do kraja preostalo još približno oko 4 miliona godina.

Alnitak poznata kao i Zeta Orionis je najistočnija zvijezda u Orionovom pojasu i čini njegov istočni pojas. To je trostruka zvijezda udaljena oko 800 svjetlosnih godina daleko, s primarnom zvijezdom koja je plavi supergigant, sa klasom sjaja O na noćnom nebu.

Saif je dobila i ime Kappa Orionis a predstavlja ‘’desnu nogu’’ ‘’lovca’’. Prema veličini i udaljenosti slična je zvijezdi Rigel ali je znatno blijeđa. Kao rezultat površinske temperature (oko 26.000° C) većinu svoje svjetlosti emituje u ultraljubičastom spektru.

Od ostalih manjih zvijezda tu su još Hatsja koja predstavlja vrh Orionovog mača, Meisa koja predstavlja “glavu lovca”.

Kao i kod mnogih drugih sjajnih zvijezda, nazivi Betelgez, Rigel, Saif, Alnitak, Mintaka, Alnilam, Hatsja i Meisa potiču iz arapskog jezika.

Orion maglina (Messier 42, M42 ili NGC 1976) prikazana je na slici dole. To je difuzna maglina koja se nalazi južno u sazviježđu Orion. Jedna je od najsvjetlijih maglina, i vidljiva je golim okom. Nalazi se na udaljenosti od oko 1350 svjetlosnih godina i najbliži nam je region formiranja zvijezda. Procjenuje se da joj je prečnik oko 24 svjetlosne godine, a masa joj je veća od mase Sunca oko 2000 puta.

Snimak prikazan iznad je napravljen u rejonu Dejčića, na planini Bjelašnici, 19. 12. 2014. Postupak pripreme snimanja sastojao se od nivelacije postolja, te grubog i finog usjeveravanja na NEQ 6 postolju uz pomoć okulara sa osvjetljenom končanicom i dopunskog teleskopa (tragača) manjeg uvećanja. Za snimanje je korišten dslr Canon 500d koji je bio kontrolisan softverski sa Samsung tableta. Između dslr aparata i teleskopa fokusa 900mm (f/7.5) nalazio se flat-field flattener 0.85x koji omogućava više upadnog svjetla i daje šire vidno polje.

Snimanje se sastojalo iz desetak snimaka različite ekspozicije (30“, 1 min, 2 min, 3 min, 4 min) sa sličnim ISO vrijednostima i RAW formatu, uz snimanje tzv. tamnih snimaka radi kalibracije slika i uklanjanja šuma na fotografijama. Slike su kalibrirane, normalizirane i stakirane u softveru Nebulosity. Konačna obrada (levels, curves, saturation, unasharp mask i noise filter) urađena je u programu Photoshop.

Jedini nedostatak je što je Orion zimsko sazviježđe, a u Sarajevu je zimi uvijek magla, što znači da se mora snimati sa veće visine. To zahtjeva dodatnu logistiku, izvor struje, a svi znamo kakve su zimske noći na našim planinama.

Snimak dole predstavlja pokušaj snimanja M42 magline sa balkona, iz grada, bez usjeveravanja. Može se snimiti nešto, ali ekspozicija jednostavno nije ni izbliza dovoljna za okolnu prašinu i gasove magline.

Snimak M42 magline u Orionu sa balkona (Sarajevo, 02.02.2106) bez usjeveravanja i vođenja. Ukupno vrijeme ekspozicije oko 10sec, ISO 1600, Canon 350D mod, SW APO refraktor 120mm/900mm, RAW, M mode, Obrada Nebulosity i Photoshop

Osim M42 magline, u Orionu se nalaze i M78 (NGC 2068) koja je dosta manje luminozna, potom maglina NGC 1999, zatim poznata maglina Konjska glava ( IC 434)  i NGC 2174.

Tu su i još neki zanimljivi nebeski objekti:  M43, M78, višezvjezdani sistem Iota Orionis i Sigma Orionis. Veći teleskop otkriva i Barnardovu petlju  i maglinu Plamen (NGC 2024).

Sve ove magline su ustvari dio većeg Orionovog molekularnog oblaka (slika dole) koje je udaljen oko 1500 svjetlosnih godina i veličine stotine svjetlosnih godina.To je je jedan od svakako najintenzivnijih regiona formiranja zvijezda vidljiv unutar naše galaksije.

(photo: Rogelio Bernal Andreo)

Slijedeći put kada pogledate Orion, sjetite se veličanstvenosti i ljepote koja se krije u ovom sazviježdu.